Onay Arayıcılık Şeması Nedir?
Onay arayıcılık şeması, kişinin kendini değerli hissetmesi için başkalarının onayını ve takdirini sürekli olarak aradığı, psikolojik bir yapıdır. Kişinin çocukken yalnızca iyi veya olumlu bir şey yaptığında takdir görüyor olması; sevgi, ilgi ve takdir görmenin tek yolunun ebeveynlerinin hoş gördüğü şeyleri yapmaktan, bu şekilde davranış örüntüleri geliştirmekten geçtiğini fark etmesine neden olur. Bu şema, bireyin kendine güvenini ve özsaygısını, dış dünyanın tepkilerine ve değerlendirmelerine bağlı hale getirir. Onay arayıcılığı şeması genellikle çocukluk döneminde gelişir ve yetişkinlikte de devam eder.
Onay Arayıcılığın Kökleri ve Gelişimi
Bu şemanın kökeni genellikle çocukluk döneminde atılır. Çocuk, ebeveynlerinden veya bakımverenlerinden yeterli sevgi, ilgi ve onay alamadığında, değerli ve sevilebilir olduğunu hissetmek için sürekli olarak başkalarının onayına ihtiyaç duymaya başlar. Örneğin, bir çocuk sürekli olarak ebeveynlerinin beklentilerini karşılaması gerektiği mesajını alıyorsa, kendini ancak başkalarını memnun ettiği sürece değerli hisseder.
Onay Arayıcılık şemasına sahip iseniz aşağıdakine benzer çocukluk yaşantılarınız olabilir:
- Ben çocukken diğer insanların ne düşündüğüne çok önem veren bir ailem vardı.
- “Elalem ne der?”, “Millet bizi ayıplar..” gibi lafları annemden/babamdan/evdekilerden çok duydum.
- Ben küçükken dinlediğim müzikler, takıldığım arkadaşlarım, giyimim, hobilerim gibi pek çok konuda kontrol edildim, eleştirildim.
- Küçükken para harcamak, giyinmek, saçlarımı kestirmek, kimlerle arkadaşlık edeceğim gibi konuları aileme sorardım; onların isteklerine göre hareket ederdim.
- Diğerlerini memnun etiğim zaman (uslu bir çocuk olduğum zaman) sevgi ve takdir gördüm.
Onay Arayıcılığın Belirtileri ve Etkileri
Onay arayıcılık şemasına sahip bireyler, genellikle şu belirtileri gösterir:
- Aşırı İlgilenme: Başkalarının kendileri hakkında ne düşündüğüne aşırı derecede önem verirler.
- Eleştiriye Duyarlılık: Eleştiriler karşısında çok çabuk incinirler ve olumsuz geri bildirimlere karşı aşırı tepki verirler.
- Kendini Feda Etme: Başkalarını memnun etmek için kendi ihtiyaçlarını ve isteklerini göz ardı ederler.
- İltifat Arayışı: Sürekli olarak övgü ve iltifat arayışındadırlar ve bu tür geri bildirimler aldıklarında kendilerini iyi hissederler.
Onay Arayıcılık Şemasında İşlevsiz Koşullu İnançlar
Onay arayıcılık şemasına sahip bireylerin zihinlerinde, yararsız şartlı inançlar bulunur. Bu inançlar, kişinin kendini nasıl değerli hissettiğini ve nasıl davranması gerektiğini belirler. Örneğin:
- “Başkalarını memnun etmezsem, sevilmem ve kabul edilmem”.
- “İnsanlar beni onaylarsa ya da beğenirlerse ancak o zaman aralarına kabul ederler”.
- “Hata yaparsam, değersiz ve yetersiz biriyim”.
- “Herkes beni beğenmek zorunda, aksi halde ben işe yaramaz bir insanım”.
- “Ancak onların benden hoşlanmasını sağlarsam iyi hissederim”.
Onay Arayıcılığın Gerçek Hayattan Örnekleri
- İş Yerinde Onay Arayıcılık: Bir çalışan, patronunun veya iş arkadaşlarının sürekli takdirini kazanmaya çalışır. İş yerinde ekstra sorumluluklar üstlenir, fazla mesai yapar ve kendi sınırlarını zorlar. Ancak, beklediği onayı almadığında kendini değersiz ve yetersiz hisseder.
- Sosyal Medyada Onay Arayıcılık: Bir birey, sosyal medyada paylaştığı gönderilerin beğenilme ve yorum alma sayısına takıntılı hale gelir. Herhangi bir olumsuz yorum veya düşük beğeni sayısı, onun moralini bozabilir ve kendini kötü hissetmesine neden olabilir.
Onay Arayıcılık Şemasını Aşmak
Onay arayıcılık şemasını aşmak, bireyin kendine olan güvenini ve özsaygısını geliştirmesiyle mümkündür. Bu süreçte:
- Kendi Değerinizi Tanıyın: Başkalarının onayına ihtiyaç duymadan kendi değerinizin farkına varın. Kendi başarılarınızı ve güçlü yönlerinizi kabul edin.
- Sınırlar Koyun: Başkalarını memnun etmek adına kendinizi feda etmeyin. Kendi ihtiyaçlarınızı ve isteklerinizi göz önünde bulundurun ve hayır demeyi öğrenin.
- Olumsuz İnançları Değiştirin: İşlevsiz şartlı inançlarınızı fark edin ve bunları daha sağlıklı ve gerçekçi düşüncelerle değiştirin. Örneğin, “Hata yaparsam, bu beni değersiz yapmaz. Hatalarımdan öğrenebilirim.”
Sonuç
Onay arayıcılık şeması, bireyin özsaygısını başkalarının onayına bağlı hale getiren bir psikolojik yapıdır. Bu şemayı aşmak, kişinin kendi değerini tanıması ve sağlıklı sınırlar koyması ile mümkündür. Başkalarının onayına ihtiyaç duymadan, kendinizi değerli hissetmek ve kendi inançlarınızı şekillendirmek, daha sağlıklı ve mutlu bir yaşamın anahtarıdır.
Psikolog Ferda Bayazıt
05558801793
www.odapsikoloji.com
