Yaygın Anksiyete Bozukluğu (YAB) olan kişiler, günlük yaşam olayları ve aktiviteleri hakkında aşırı ve kontrolsüz bir şekilde endişelenirler. Genellikle yorgunluk ve kas ağrısı gibi rahatsız edici fiziksel belirtiler yaşarlar ve ayrıca uyku ve konsantrasyon sorunları da yaşayabilirler.
Neye “Endişe” Denir?
Endişe, gelecekte yaşanabilecek olumsuz olaylarla ilgili düşünceleri içerir. Genellikle “Ya … olursa?” sorusuyla başlar:
Trafiğe takılıp işe geç kalırsam ne olur? Patronum bana kızabilir, hatta beni kovabilir. Ya başka bir iş bulamazsam ve arkadaşlarım ve ailem başarısız olduğumu düşünürse?
Mutfağa yeni perdeler almam gerekiyor: Peki ya perdeleri alırsam ve daha sonra daha iyisini veya daha ucuzunu bulursam? Bir noktada yeni mobilyalar alırsam ve aldığım perdeler mobilyalarla eşleşmezse ne olur?
“Aşırı ve Kontrol Edilemeyen Endişe” Nedir?
Aslında herkes zaman zaman endişelenir. Bu normaldir. Ancak endişe neredeyse her gün ortaya çıkıyorsa ve gün içinde endişe etmek çok sıkça vaktinizi alıyorsa bir sorun haline gelir ve “aşırı” ve “kontrol edilemez” olur. Yani, YAB’li kişilerin çok fazla endişelendiği, diğer insanlara göre daha fazla endişelendikleri ve endişelenmeye başladıklarında onları durdurmakta zorlandıklarıdır. Bu yazıyı okurken “Bende Yaygın Kaygı Bozukluğu olabilir mi?” sorusu aklınıza geldiyse kendinize sormanız gereken bazı sorular şunlar olabilir:
-Diğer insanlardan çok daha fazla endişeleniyor muyum?
-İnsanlar bana çok fazla endişelendiğimi mi söylüyor?
-Her şey yolundayken bile endişeleniyor muyum? (Örneğin, kimse hasta olmasa bile ailemin sağlığı konusunda endişeleniyor muyum?)
-Endişelenmemek için sık sık meşgul olmaya veya dikkatimi dağıtmaya mı çalışıyorum?
-Bir kere başladıktan sonra endişelenmeyi bırakmak benim için çok mu zor?
-Sevdiğim bir kişinin/evcil hayvanımın öleceği günü o kadar sık düşünüyorum ki onlar henüz hayattayken bile bunu düşünmekten kendimi alamadığım için bütün gün üzüntü halinde oluyor muyum?
Yaygın Anksiyete Bozukluğu Olan Kişiler Hangi Konularda Endişe Eder?
YAB’li kişiler çoğunlukla başkalarının endişelendiği şeyler hakkında endişelenirler; sadece diğer insanlardan giderek daha sık endişelenirler. Yaygın endişelerinden bazıları şunlardır:
Dakiklik ve küçük kararlar gibi küçük meselelerle ilgili endişeler:
“Ya randevuma geç kalırsam?”
“Ya bu filme gidersem ve hoşuma gitmezse? Peki ya daha çok beğeneceğim bir film varsa?”
Sınav kaygısı, performans gösterme gibi (iş veya okulla ilgili) endişeler:
“Ya sınavımda başarısız olursam?”
“Ya yanlış mesleği seçersem?”
“Ya bu raporu zamanında bitirmezsem?”
İlişkiler, başkalarıyla geçinme gibi (arkadaşlar ve aileyle ilgili) endişeler:
“Ya annemle babam boşanırsa?”
“Ya çocuğum parkta oynarken yaralanırsa?”
“Ya arkadaşlarım onları götüreceğim mekanı beğenmezlerse veya kimse yaptığım plandan keyif almazsa? Ya beni iyi vakit geçirmediğimiz için suçlarlarsa?”
Kişisel sağlık veya sevdiklerinizin sağlığı gibi sağlıkla ilgili endişeler:
“Ya kansere ya da başka ciddi bir hastalığa yakalanırsam?”
“Ya kocam trafik kazası geçirirse?”
Geleceğe ve dünyaya dair(deprem, doğal afetler, çevre, dünyadaki savaş vb.) endişeler:
“Ya benim şehrimde bir kasırga olursa?”
“Ya deprem olursa?”
“Ya 20 yıl sonra emekli olmak için yeterli param olmazsa?”
“Ya biri yolda yürürken bana saldırırsa?”
Yaygın Kaygı Bozukluğu Olan Kişiler Vücutlarında Ne Hissediyor?
YAB’nin ana semptomu endişe olsa da çoğu insan, endişe verici düşüncelerden ziyade ilk önce bedenlerinde hissettikleri rahatsızlığı fark eder. Aslında YAB’li birçok kişi, fiziksel rahatsızlıkları nedeniyle aile hekimlerine, doktorlara gider ve çoğu zaman aşırı endişe duyduklarını bile dile getirmezler. Bazen doktorlar da kişilerin endişeli olduklarını fark etmezler.
Aşırı endişenin yol açabileceği bazı fiziksel belirtiler şunlardır:
-Kaygının fiziksel belirtileri (örn. kalp atışının hızlanması, aşırı terleme, mide rahatsızlığı, bulantı, baş dönmesi, görmede bozukluk)
-Kıpır kıpır, huzursuz hissetmek veya hareketsiz kalamamak, oturamamak
-Tahammülsüzlük, kolayca sinirlenmek, küçük sebeplerden dolayı insanlara saldırmak
-Uyku Sorunları: Uykuya dalmakta zorluk yaşamak, gece boyunca sık sık uyanmak veya huzursuz ve tatmin edici olmayan bir uyku uyumak
Dikkatsizlik/Dikkatin kolayca dağılması veya konsantre olamama
-Hemen ve kolayca yorulmak
-Kas ağrıları (genellikle boyun ve omuzlarda)
Bende Yaygın Kaygı Bozukluğu Olup Olmadığını Başka Nasıl Bilebilirim?
- Overthinking veya Aşırı Düşünme Sendromu
YAB’nin ortak özelliği, endişelerin çoğu zaman “zincirleme” bir etkiye sahip olmasıdır, yani bir endişe diğer birçok endişeye yol açacaktır. Buna psikolojide “Overthinking Sendromu” diğer bir adıyla “Aşırı Düşünme” de denir.
Örneğin aşırı endişe etmeye aşağıdaki gibi düşünerek başlayabilirsiniz:
“İş için yazmam gereken bir raporum var; ya bunu iyi yapmazsam?” Bu, aşağıdaki gibi başka endişelere yol açabilir:
“Ya patronum beni kovarsa? Ya başka bir iş bulamazsam?” Eğer bu durum aşağıdaki gibi ek endişelere yol açsaydı buna zincirleme endişe derdik.
“Ya faturaları ödeyecek kadar param yoksa?”
“Ya evin ipoteğini ödeyemezsem? Nerede yaşardık?”
“Ya çocukları üniversiteye göndermeye gücüm yetmezse?”
Bu durumda bir iş raporuyla ilgili bir endişenin nasıl saatlerce sürebilecek başka endişeler zincirine yol açabileceğini görmek kolaydır.
İPUCU: Yaygın Kaygı Bozukluğunda endişelenme aynı zamanda “senaryo oluşturma” olarak da tanımlanabilir. Yani, endişe çoğu zaman gelecekteki olası her senaryoyu düşünmeye ve ardından bunun için plan yapmaya çalışma girişimidir. Örneğin: “Faturaları ödeyecek kadar param yoksa ne olur? Muhtemelen ailemden ya da bankadan borç alabilirim; ama ya kimse bana borç vermezse? Başka bir iş bulabilirim; ama ya daha fazla maaş veren başka bir iş bulamazsam vs…
- Uzun Süredir Endişeli Biri Olmak
YAB’nin sizin için bir sorun olup olmadığını anlamanın bir başka yolu da, ne kadar süredir aşırı endişe duyduğunuzu düşünmeniz. Eğer bu sorun kronik bir haldeyse, yani bu sorun sizde olmasına rağmen uzun süredir çözüm bulamadığınız aşırı kaygı haliniz varsa bu sorun kronik olarak kabul edilir. YAB’li kişiler en az 6 ay boyunca neredeyse her gün aşırı derecede endişeli ve endişeli hissediyorlar.
Çoğunlukla, YAB’li kişiler ya “her zaman endişeli” olduklarını ya da “stresli bir olaydan sonra her zaman endişelendiklerini” bildirmektedir.
Yaygın Kaygı Bozukluğu Olan Kişiler Günlük Yaşamda (Endişelenmek Dışında) Nasıl Davranırlar?
-Mükemmeliyetçilik: Yaygın Kaygı Bozukluğu olan birçok yetişkin mükemmeliyetçidir. Basit bir göreve saatler harcayarak onu mükemmel bir şekilde tamamladıklarından emin olmaya çalışabilirler. Örneğin, verilen bir ödevi tekrar tekrar gözden geçirmeyi, atılacak olan bir maili defalarca kontrol etmeyi veya işte/evde küçük ayrıntılar üzerinde kafa yormayı içerebilir (örneğin, bir e-postada hangi yazı tipinin kullanılacağı, evde yeni bir temizlik ürünü denenip denenmemesi gerektiği).
-Belirsizliğe Tahammülsüzlük: Yaygın Kaygı Bozukluğundan muzdarip kişilerin belirsizliğe karşı neredeyse alerjisi vardır. En kötü sonuç bile belirsizlikten daha iyidir. Yani, kendilerinden, başkalarından, eylemlerinden ve kararlarından veya gelecekten %100 emin olmaları gerekir. Bu nedenle, kendilerini daha emin hissettirmek için tasarlanmış yorucu ve zaman alıcı davranışlarda bulunurlar, bunlara şunlar dahildir:
-Aşırı güvence arama: Örneğin, Küçük bir karar vermeden önce birkaç kişinin fikrini sorma.
-Kontrol etme: Örneğin, İyi olduğundan emin olmak için günde birkaç kez sevilen birinin cep telefonunu arama; yazım hatası olmadığından emin olmak için e-postaları tekrar tekrar okuma.
-Araştırma yapma veya liste yapma: Örneğin, Karar vermeden önce bir konu hakkındaki tüm kitapları okumak zorunda kalma; liste olmadan market alışverişi gibi basit görevleri yapmaya isteksiz olma; ayrıntılı “yapılacaklar” listeleri yapma.
-Her şeyi tek başına yapmak isteme: Örneğin, “doğru yapıldığından” emin olmak için evdeki başka kimsenin küçük işleri tamamlamasına izin vermeme.
-Kaçınma/erteleme: Bu, arkadaşlıklardan veya yeni fırsatlardan kaçınmayı ve bir görevi tamamlamadan önce mümkün olduğunca uzun süre ertelemeyi (görev tamamlandıktan sonra endişelenmek için mümkün olduğunca az zamana sahip olma çabasıyla) içerebilir.
-Başkalarının sizin adınıza karar vermesini sağlamak: Karar verdikten sonraki aşamanın belirsizliği nedeniyle, Yaygın Kaygı Bozukluğu olan bazı kişiler karar alma sorumluluğunu başkalarına devredecektir.
-Dikkat dağıtma/ Bir şeylerle meşgul olma: Yaygın Kaygı Bozukluğu olan birçok kişi, zihinlerini meşgul etmek ve endişelenmekten kaçınmak için gün boyu “hareket etmeye” çalışır. Kendinizi sürekli başka endişelerle oyalarsanız, hayatınızda ortaya çıkan tüm belirsiz şeyleri düşünmek için “zamanınız” olmayacaktır. Bu stratejinin sorunu yorucu olması ve belirsizlik hakkındaki endişelerin ve düşüncelerin, rahatlamaya çalıştığınız anda (örneğin, gece uyumaya gittiğinizde) geri gelmesidir.
Peki Ne Yapabilirsiniz?
1.Bilişsel Davranışçı Terapiyi Deneyin
BDT Yaygın Kaygı Bozukluğu ile mücadele eden yetişkinler, genç yaştaki bireyler için kaygıyı yönetmeye yönelik pratik stratejiler ve araçlar sağlamak üzere bilimsel bir zemin üzerine kurulu olup birçok psikiyatrik bozukluk ve geniş bir sorun alanında etkili olduğu bilimsel olarak kanıtlanmış terapötik bir yaklaşımdır. İyi hissetmeniz, eskisine göre daha rahatlamış hissetmek bu yöntemle oldukça mümkündür.
2.Mutlaka Psikiyatri Uzmanına Başvurun
Eğer şikayetleriniz ileri düzeyde sizi engellemeye, rahatsız etmeye başlamışsa ilaç desteği almanız gerekebilir. Buna tek başınıza karar vermemeniz, farklı ilaçlar kullanan yakınlarınızın “Bu sana iyi gelir, bana çok iyi geldi. Sen de bir dene” lafına hiç uymadan mutlaka bir psikiyatriste gitmeniz size iyi gelebilecek, doğru ilaç kullanımınız için önemlidir.
Psikolog Ferda Bayazıt
Oda Psikoloji
İletişim: 05558801793
Mail Adresi: bayazitferda@gmail.com
