“Kimseye güvenme çünkü insanlar her zaman hayalkırıklığına uğratır.”
Kötüye Kullanılma/Kuşkuculuk Şemasına sahip olan bireyler birine güvenebilmekte zorluk yaşarlar ve başkaları tarafından zarar görme beklentisi içerisindedirler.
Kötüye Kullanılma Şeması Nedir?
Güven hepimiz için kırılgan bir yapıdır. Ancak bazı insanlar diğerlerine göre daha zor güvenir. Başkalarının niyetlerinden sürekli şüphe duyabilirler ve hatta diğer insanlara fırsat verildiğinde kasıtlı olarak onlara zarar vereceğine inanırlar. Bu düşünceler ve inançlar tanıdık geliyor mu? Eğer öyleyse, Kötüye Kullanılma/ Güvensizlik Şemasına sahip olabilirsiniz. Bu şemayla ilgili sorularınızı yanıtlamak için bu makale aşağıdaki konuları kapsayacaktır:
“Kötüye Kullanılma/Güvensizlik şemasına sahip olduğunuzda ilişkide olduğunuz insanların fırsatı olduğu her anda size yalan söyleyebileceğini veya sizin iyi niyetinizden faydalanacağını ve hatta size zarar vermesini beklersiniz.”
Kötüye Kullanılma/Güvensizlik Şeması 18 tane erken dönem uyumsuz şemalardan biridir.Kötüye Kullanılma/Güvensizlik şemasına sahip olmak, başkalarının size kötü davranmasını beklediğiniz anlamına gelir. Bu şemaya sahip olan kişiler başkalarını güvenilmez olarak görürler. Kötüye Kullanılma/Güvensizlik şemasına sahip olduğunuzda ilişkide olduğunuz insanların fırsatı olduğu her anda size yalan söyleyebileceğini veya sizin iyi niyetinizden faydalanacağını ve hatta size zarar vermesini beklersiniz.
Kötüye Kullanılma/Güvensizlik Şemasının Nedeni Nedir?
Erken dönem uyumsuz şemalar, birincil bakım verenin (anne yada başka biri) çocuğun ihtiyaçlarına uyum sağlamadığı çocukluk döneminde gelişir. Çocuğun dünyayı ve diğer insanları güvenilir bulabilmesi için birincil bakım verenin genel anlamda sıcak, ilgili ve tutarlı olması gerekir. Diğer uyumsuz şemaların bazılarında, birincil bakım verenin istemeden de olsa çocuğun ihtiyaçlarını karşılayamadıkları veya yerine getirmedikleri varsayılabilir. Ancak kötüye kullanılma/güvensizlik şemasında genellikle çocuğun ilgi ve sevgi ihtiyacı kasıtlı olarak veya aşırı ihmal nedeniyle göz ardı edildiği varsayılabilir. Böylece çocuk güven inşa edemez. Zaten çocuğun en güvenebileceği kişi çocuğun temel ihtiyaçlarını karşılamamıştır. Bunun nedeni, birincil bakım verenin geçmişte kendilerinin de istismara/ihmale uğramış olmaları ve bu döngüyü kendi çocuklarıyla devam ettirmeleri olabilir. Ya da başka bir alternatif neden olarak akıl hastalığı veya kendilerine ait uyumsuz şemalar gibi nedenlerle, çocuğun temel ihtiyaçlarını karşılayacak iç kaynaklara sahip olmadıkları için bu şekilde davranabilirler.
Kötüye Kullanılma/Güvensizlik Şeması Belirtileri Nedir?
Bu şemaya sahip olan kişiler genel olarak ilişkilerinde ve kendileriyle olan ilişkisinde güvensizlik yaşarlar. Güvensizlik/Kötüye Kullanılma şemasının belirtileri şunlardır:
1. İlişkilerde Kötüye Kullanılma/Şüphe Hissi:
En yakınları da dahil olmak üzere başkalarına güvenmekte zorluk çekerler. Kendilerinden diğer insanlardan daha sık yararlanıldığını hissetme eğilimindedirler. Sürekli olarak partneriyle veya arkadaşlarıyla iletişime geçen diğer kişileri birer tehtid olarak görürler. Kıskançlık ve şüphe hisleri çok yoğundur. Sağlıklı romantik ilişkide kişi ve partneri varken bu şemaya sahip kişinin ilişkisinde sadece iki kişi yoktur. Bu birliktelikte adeta kişi-partneri-şüphe,terk edilme korkusu,güvensizlik vardır. Sürekli olarak terk edileceklerini düşünürler.
Sağlıklı romantik ilişkide kişi ve partneri varken bu şemaya sahip kişinin ilişkisinde sadece iki kişi yoktur. Bu birliktelikte adeta kişi-partneri-şüphe, terk edilme korkusu, güvensizlik vardır.
Bu düşünceler ise kişinin sürekli olarak ilişkiyi sabote etmesine sebep olabilir/aşırı kontrolcü davranmasına sebep olabilir. Kısacası bu şemaya sahip bireyler kötü muameleye karşı aşırı tetiktedirler ve başkalarına paranoyak yada aşırı şüpheci görünebilirler.
2. Romantik İlişki Kurmaktan Kaçınmak/ Sosyal İzolasyon:
Bu şemaya sahip olan kişiler birini hayatına almaktan sıklıkla kaçınırlar. Başkalarının kendilerine kasıtlı olarak kötü davranacağına, diğerlerinin bencil, düşüncesiz olduklarına ve yanlışlıkla da olsa kendilerine duygusal olarak zarar vereceklerine inanırlar. Bu inanç nedeniyle romantik ilişkilerden kaçınma ya da ilişkilere mesafeli durma eğilimindedirler.
3. Stres ile Baş Etmekte Zorluk:
Kişiler sürekli olarak kullanıldığını ve istismar edildiğini düşündüklerinde çok fazla stres yaşayabilirler. Bu düşünceler ve inançlar sebebiyle ilişkilerden kaçındıkça da duygusal destek sistemlerini kaybedebilirler. Sadece bu negatif düşüncelere ve inançlara kapılmak kişinin kronik olarak stresli hissetmesine yol açabilir. Hatta bununla birlikte rahatsızlık verici fiziksel semptomlar, aşırı düşünme, uyku problemleri ve iştah problemleri yaşayabilirler.
4. Duygusal Sorunlar:
Güvensizlik inançları zaman zaman depresyon, anksiyete ve düşük öz-saygı gibi duygusal sorunlar ortaya çıkabilir. Bu sorunlarla baş etmek için işlevsiz yöntemler kullanıldığında yeme bozukluğu ve bağımlılıkların gelişmesine yol açabilir.
5.Özgüven Eksikliği:
Kişi kendisine güvenmekte zorluk yaşayabilir. Süreki olarak negatif düşüncelere dalabilir. Olumlu yanlarındansa olumsuz yanlarına odaklanmaya eğilimli olabilir. İş yerinde performans konusunda kaygılanabilir ve başarısız olmaktan korkabilirler. Buna bağlı olarak kendisini geliştirebileceği potansiyel fırsatları kullanmaktan kaçınabilir. Doğal olarak bu tutum, kişinin o işte başarısız olmasını garantilemiş olur.
Anlaşılacağı gibi, Kötüye Kullanılma/ Güvensizlik Şemasına sahip olan bireyler çok fazla stres hissedebilirler. Sürekli olarak kötü muamele gördüğünü hissetmek ve diğer insanların niyetlerinden şüphelenmek oldukça kafa karıştırıcı ve zarar verici olabilir. Bu düzeyde stres yaşamak sorunlardan kaçınma, kendi kendine olumsuz konuşma, bağımlılıklar veya yeme bozuklukları gibi sağlıksız başa çıkma stratejilerinin kullanılmasına yol açabilir. Kişilerin yaşadığı güvensizlikle alakalı terapi ve psikolojik danışmanlık desteği alması bu şemayla başa çıkmasını yüksek oranda kolaylaştıracaktır.
Kötüye Kullanılma/ Güvensizlik Şemasıyla Başa Çıkma Yolları Nelerdir?
1) Terapiye Başlamak/ Psikolojik Danışmanlık Desteği
Bu şemaya sahip olmak terapiye başlamakla ilgili endişelerinizi tetikleyebilir. Sonuçta bu şemanın asıl yarattığı sorun “Birine güvenebilecek miyim?”dir. Terapiye başlamadan önce bu gibi endişelerinizi fark etmeniz önemlidir. Bu bile terapide ne konuşacağınızın konusudur. Böylece bu şemayla baş edebilmeniz için ilk adımı zaten atmış olacaksınız. Kısacası birine güvenebilmeniz için birine güvenmeye çalışmakla başlayabilirsiniz. Terapideki temel amaç, herkese güvenebilmeniz değildir; her insanın zarar vereceğine dair inancınızı törpülemek ve buna uygun davranmanıza yardımcı olmaktır. Terapi çeşitleriyle ilgili seçenekleriniz şunlar olabilir:
- Online Terapi: Size uygun olarak gördüğünüz terapistle aynı ülkede/şehirde değilseniz, bunun haricinde ulaşım-zaman konusunda sorun yaşıyorsanız online terapi ile terapiye kolayca ulaşabilme imkanınız var. Denizli’de Şema Terapi yöntemleri ile baş etmede Denizli’nin ilçelerinden olan Acıpayam, Babadağ, Baklan, Bekilli, Beyağaç, Bozkurt, Buldan, Çal gibi ilçelerde yaşayan pek çok danışan Psikolog Ferda Bayazıt‘a online terapi ile terapi desteğine saatlerce yol gitmeden kolayca ulaşım sağlamaktadır.
- Yüz yüze Terapi Desteği: Fiziksel koşullarınız ve zamanınız elverişliyse yüzyüze terapi desteğiyle buluşmak da online terapi gibi faydalıdır. Fiziksel olarak bir terapistle seans odasında buluşmak güvensizlik şemasıyla baş etmeniz için de oldukça faydalı olabilir. Denizli’de psikolog arayışında olan güvensizlik, kıskançlık hissi ile baş etmekte zorlanan pek çok kişiyle çalışmış biri olan Psikolog Ferda Bayazıt, Oda Psikoloji Merkezinde yüz yüze terapi hizmeti vererek bu şemayla baş etmenizde yardımcı olmaktadır.
2)Destek Sistemleri Oluşturmak
Aile, arkadaşlar ve sosyal topluluklar gibi destek sistemleri, güvensizlikle başa çıkmada büyük bir rol oynar. Onların sizi aramasını beklemeden bu kişilerle daha çok iletişime geçip vakit geçirmeniz güvensizlik ve şüpheler konusunda yardımcı olur.
3) Stres Yönetimi Konusunda Kendinizi Geliştirin
Stres ile baş edebilmeniz ve stresinizi kolay yönetebilmeniz için birinci ve en önemli panzehir egzersiz veya yürüyüş yapmaktır. Fiziksel aktiviteniz ne kadar çok olursa o kadar çok stresinizi azaltırsınız. Bunun haricinde stresle baş edebilmeniz için doğayla baş başa olmanız, ara ara sessizlik anları yaratmanız, negatif düşüncelerinizi değiştirebilecek bilişsel yöntemler öğrenmeniz, meditasyon yapmanız (hatta belki size iyi geldiğini düşündüğünüz dini inancınıza yönelik ibadetleri hayatınıza eklemeniz), her gün şükür edebileceğiniz/şükran duyabileceğiniz bir durumu yüksek sesle dile getirmeniz yani kısacası stresi yönetebilmek adına bu gibi olumlu stratejiler geliştirmeniz sizi stresinizi yönetmek konusunda başarılı kılacak, olumsuz düşüncelerle daha az meşgul olmanıza neden olacaktır.
Makalede bahsettiğimiz tüm bu yöntemler, güvensizlikle başa çıkmak için işlevsel olabilir. Birine güvenebilmenin zor olduğunu biliyoruz ancak kimseye güvenmemek daha zordur. Unutmayın ki, güvensizlik duygusunu aşmak bir süreçtir ve profesyonel yardım almak da her zaman kurtarıcıdır.
